ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ (III)- Π.Π.ΝΑΟΥΜ. Κι΄ έξαφνα ο περιγραφικός του λόγος γίνεται απομνημόνευμα με διάσπαρτες ειδήσεις και περιληπτική συγκρότηση.

     Ο Παναγιώτης Παπαναούμ με την ιδιότητα του περιηγητή αποτελεί εντελώς μια ξεχωριστή περίπτωση. Είναι ένας περι-ηγητής εκ των πραγμάτων. Δωδεκαετής αρχίζει την οδοιπορίαν του, «την καρκινικήν αμαξηλασίαν», όπως ο ίδιος την αποκαλεί πολύ αργότερα το 1871 στην αυτοβιογραφία του, από την πόλη της Καστοριάς μέχρι τη Λειψία, προσκεκλημένος του αδελφού του Κωνσταντίνου.

Μετά από δώδεκα χρόνια παραμονής στη Λειψία το 1834 ξαναγυρίζει στην Ελλάδα μέσω Τεργέστης και μένει κυρίως στη Λιβαδειά μέχρι το 1846 ως γεωμέτρης πρώτης τάξεως. Ει-δικευμένος σε έργα γεφυροποιίας και οχυρωματικών έργων[1]. Με τον Παυσανία ανά χείρας δεν παραλείπει να επισκέπτεται συνεχώς αρχαιολογικούς χώρους.

Ο Ναούμ, άνθρωπος με σπουδές μηχανικού κι΄έντονα αρχαιολογικά ενδιαφέροντα ούτε με το φαινόμενο της μετανά-στευσης καταπιάνεται ούτε και τις ιδιαίτερες οικονομικές συνθήκες της πατρίδας του αναψηλαφεί. Περιορίζει τη σχέση του με τα πράγματα ακόμα και με τ΄αποθέματα τής μνήμης του στο επίπεδο της περιγραφής. Πίσω όμως από τον λάτρη της αφήγησης κρύβεται ο περιηγητής με τη ζωηρή τοπογραφική αντίληψη.

{ Οι συνοδίται μου, άφωνοι ως οι ιχθείς, έντρομοι υπέρ το δέον και κεκυφότες, ταπεινώς συνέστελλον και αυτόν της αναπνοής των το ελάχιστον ήχον, από φόβον μήπως αναδύσωσιν εκ του Ταρτάρου οι Άρπυιαι και τους καταφάγωσιν. ‘Εκαστον κίνημα φύλλου, πας μακρόθεν προερχόμενος κρότος ρυάκων, κάθε πάταγος κλάδου και η εκ συγκυρίας κατάπτωσις λίθου εκ βράχων ανώρθωνε τας τρίχας της κεφαλής των και τους απέλπιζεν. Ούτως ηθικώς διετέλουν καθ’ άπασαν την οδοιπορίαν μας μέχρι των σερβικών ορίων. Εγώ δε παις δωδεκαετής κατ΄εκείνην την εποχήν δεν ηδυνάμην να εξηγήσω της τοιαύτης βαρυθυμίας το αίτιον..}

{…..Το όρος της Καστορίας, το οποίον ουδεμίαν άλλην διακριτικήν φέρει ονομασίαν είναι βραχώδες, πετρώδες και ακανθαφόρον. Τήδε κακείσε περί τας ακτάς της λίμνης υπάρχουν αυτόφυτοι αγριαμυγδαλέαι, αγριαχλαδέαι, αγριομηλέαι, κ.τ.λ. Φύονται δε επί τους όρους τούτου και σπάνια και τιμαλφή, κατ΄εμήν πεποίθησιν, βότανα άγνωστα εισέτι εις τον βοτανικόν κόσμον, ακατανόμαστα και ακαταχώριστα εις τους πολυσελίδους καταλόγους της πλουσίας και βρωτωφελούς ταύτης επιστήμης. Κατά Μάιον μήνα, ότε η φύσις άπασα κοσμείται με τα μυριόχροα άνθη αυτής, τότε ο περιπλανώμενος επί του όρους της Καστορίας αισθάνεται την ύπαρξιν των σπανίων βοτάνων του δια της αναπνοής αρωματοβόλων πνευμάτων. Ο χρόνος ίσως και η των διασήμων βοτανολόγων ακάθεκτος τάσις προς το ανακαλύπτειν τα εισέτι άπειρα της φύσεως μυστήρια θα παράσχη και εις το όρος της πατρίδος μου την διασημότητα εκείνην την οποίαν αγνώστως μεν μέχρι το νυν, αλλ΄εκ καταβολής κόσμου παρ΄αυτής της φύσεως κέκτηται….Εχρημάτισαν κατά καιρούς διοικηταί της Καστορίας και ηγεμονόπαιδες εκ της αυτοκρα-τορικής οικογενείας (εννοεί προφανώς και τον Ανδρόνικον Κομνηνόν). Οι Οθωμανοί δε αφού έγιναν κύριοι της πόλεως, αντί να διατηρήσωσι τα δημόσια εκείνα οικοδομήματα εγκατέλιπον αυτά να ερειπωθώσι και ανήγειρον προς μνήμην επί της θέσεως των τζαμίον το οποίον και την σήμερον σώζεται (εννοεί το κουρσούν τζαμί)}.

{...Τα ολίγα όσα μέχρι σήμερον εγράφησαν παρά διαφόρων αρχαίων τε και νεωτέρων περί Καστορίας ούτε καν μνείαν ποιούσι περί του άνω μνημονευθέντος φρουρίου. Προς ανατολάς και ου μακράν του εν λόγω ερειπίου, κοιλάς τις αρκετά μεγάλη περιεφράττετο πάλαι ποτέ υπό κυκλωπείου τείχους του οποίου οι μεγάλοι λίθοι κείνται έτι και νυν επί γραμμής επιμαρτυρούσης την αρχαίαν του ύπαρξιν και τον σκοπόν δια τον οποίον ανωκοδομήθη. Εντός δε του φρουρίου τούτου υπήρχεν, ως λέγεται, και φρέαρ του οποίου ο πυθμήν μέχρι της λίμνης κατέληγεν. Αρχεία η πατρίς μου δεν κέκτηται, ώστε να δυνηθεί εξ αυτών να επιφωτισθή το μυστήριον των κολοσσιαίων λίθων του φρουρίου και των αρχιτεκτόνων αυτού των εξ αμνημονεύτων αιώνων υπό το σκότος του χρόνου διατελούντων}.

{ ΕΝΑ ΠΕΡΙΕΡΓΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΜΑΣ.....Το αληθές είναι, ότι αρρωστά το νερόν της λίμνης κατά πρώτον ως επί το πλείστον εις το αρκτικόν μέρος αυτής (Αποζερήν) επί 8 ολοκλήρους ημέρας και ακο-λούθως μέχρι της 15ης Αυγούστου εις το μεσημβρινόν (Δολτζινήν). Αρχομένου του μηνός Αυγούστου μέχρι της 15 αυτού, ήτοι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, αι εξ επαγγέλματος λευκάστραι διακόπτουσι τας εργασίας των όπως αι Δρυμάδες λέγουσαι ότι αι δρύμαι τη λίμνης  κόπτουσι τα πανιά των. Ουδεμία μέχρι τούδε, ως πληροφορούμαι, εγένετο απόπειρα περί ανακαλύψεως της καθ΄αυτό αιτίας του φαινομένου, εικάζω όμως ότι αύτη προέρχεται εκ πηγών σιδηρούχων ευρισκομένων εν τω πυθμένι της λίμνης. Ό,τι δε αποκαθιστά σκοτεινόν το φαινόμενον είναι η περιοδική αυτού κατά μήνα Αύγουστον εμφάνισις. Πιθανόν με τον χρόνον να γίνη η ανακάλυψις του εν λόγω φαινομένου υπό ειδικών επιστημόνων}.

Όλοι οι προγενέστεροι,* αλλά και μεταγενέστεροι περιηγητές είναι διακεκριμένοι διπλωμάτες ή επιστήμονες μέσα στο ευρω-παϊκό χώρο. Συνδυάζουν το ταξίδι αναψυχής, ικανοποιούν την έμφυτη περιέργεια τους και κυρίως επιθυμούν την υστεροφημία τους.

Από τη μαθητική του ζωή στην Καστοριά ο Παναγιώτης Παπαναούμ συγκρατεί ένα αξιομνημόνευτο περιστατικό: την επίσκεψη του Πουκεβίλ, πρόξενου τότε της Γαλλίας στα Ιωάννινα.

Κατά το έτος 1814, αν δε λανθάνωμαι, περιηγητής τις Ευρωπαίος είχεν επισκεφθεί την πατρίδα μου και, αργότερον έμαθον, ήτον ο κατ΄εκείνην την εποχήν εν Ιωαννίνοις πρόξενος της Γαλλίας κ. Πουκεβίλλ. Επειδή η ενδυμασία του ανδρός νεοφανής εις Καστορίαν και την περιέργειαν ιδίως των παίδων προσελκύ-ουσα, έτρεχον κατόπιν του (οι λέξεις των παιδικών μας ετών παρεισφρέουν ανεπαίσθητα ακόμα και σε επιτηδευμένα κείμενα). Επεσκέπτετο δε αδιαφόρως ο εν λόγω ανήρ τας εκκλησίας, τα τζαμιά, τας συναγωγάς και παν ό,τι περιεργίας άξιον εκέκτητο η πατρίς μου. Ενώ εν μια των ημερών μετά την απόλυσιν της σχολής ευρισκόμεθα άπαντες οι μαθηταί του παπά-Παύλου, παιδιάς χάριν, εις την πλατείαν της πόλεως, Δολτζός καλου-μένην, αίφνης παρίσταται εν τω μέσω ημών ο φραγκοφορεμένος περιηγητής και ήρχισε να μας ερωτά πως ονομάζεται έκαστος εξ ημών. Από της εισβολής των Αλβανών εις Πελοπόννησον κατά το έτος 1773, φυγάς τις εκείθεν οικογένεια είχεν αποκαταστή εις Καστορίαν και ήτο γνωστή υπό το επώνυμον: Μωραϊτης. Μεταξύ δε ημών των μαθητών υπήρχεν και ενας γόνος αυτής καλού-μενος Μωραϊτης. Αφού δε ο περιηγητής ήκουσε την λέξιν Μωραϊτης, προσέθηκεν εις καθαρεύουσαν ελληνικήν γλώσσαν το κάτωθι δίστιχον, το οποίον ανεξάλειπτον έκτοτε παρέμεινεν εν τη μνήμη μου:

Κάλλιον σκύλον από την Κρήτην
παρά φίλον Μωραϊτην.

[1] Από την Στρατιωτική Επιθεώρηση –Δελτίον ΝΟΕ-ΔΕΚ 2005 διαβάζουμε׃ Μεταξύ των πρώτων Ελλήνων αξιωματικών που είχαν απο-φοιτήσει από Στρατιωτικές Σχολές Μηχανικού στο εξωτερικό περι-λαμβάνονται κορυφαίοι τεχνικοί που συνέβαλλαν τα μέγιστα στις προσπάθειες ανασυγκρότησης της Ελλάδος, όπως:►Σταμάτης Βούλγαρης- Τχης (ΜΧ) του Γαλλικού Στρατού, Σχεδίασε την Πάτρα.
►Θεόδωρος Βαλλιάνος-Λγός (ΜΧ) του Ρωσικού Στρατού, σχεδίασε το Βουλευτήριο, στρατώνες, δεξαμενές, υδραγωγεία κ.α και συμπλήρωσε την οικοδόμηση των τειχών του Ναυπλίου.
►Παναγιώτης Παπαναούμ-Ανθλγός (ΜΧ) του Πρωσικού Στρατού, Σχεδίασε την Ιτέα και συνδέθηκε το όνομά του με την αποξήρανση της λίμνης της Κωπαϊδος.

* Ενδεικτικά αναφέρω τον φυσιοδίφη Πιέρ Βελόν που στα 1555 καταγράφει στη περιοχή της Χαλκιδικής 550 καμίνια και τον πολιτικό και διπλωμάτη Σατωμβριάν που στα 1811 εκδίδει το οδοιπορικό του από Παρίσι στην Ιερουσαλήμ διερχόμενος από την αρχαία Σπάρτη.