{Τῆς τελείας ἀρετῆς εἴδη ἐστὶ τέτταρα· ἓν μὲν φρόνησις͵ ἓν δὲ δικαιοσύνη͵ ἄλλο δ΄ ἀνδρεία͵ τέταρτον σωφροσύνη. τούτων ἡ μὲν φρόνησις αἰτία τοῦ πράττειν ὀρθῶς τὰ πράγματα· ἡ δὲ δικαιοσύνη τοῦ ἐν ταῖς κοινωνίαις καὶ τοῖς συναλλάγμασι δι-καιοπραγεῖν· ἡ δὲ ἀνδρεία τοῦ ἐν τοῖς κινδύνοις καὶ φοβεροῖς μὴ τρεῖν,[1] ἀλλὰ μένειν· ἡ δὲ σωφροσύνη τοῦ κρατεῖν τῶν ἐπιθυμιῶν καὶ ὑπὸ μηδεμιᾶς ἡδονῆς δουλοῦσθαι͵ ἀλλὰ κοσμίως ζῆν. τῆς ἀρετῆς ἄρα τὸ μέν ἐστι φρόνησις͵ ἄλλο δικαιοσύνη͵ τρίτον ἀν-δρεία͵ τέταρτον σωφροσύνη}De Divisionibus (περί διαιρέσεων) –ΟΡΓΑΝΟΝ 2 (Τοπικών Α-Ε), Αριστοτέλης.
Πολλάκις σε ήκουσα, διδάσκαλε, λέγοντα ότι η φρόνησις είναι το φαρμακοπωλείον, το οποίον παρέχει τα ιαματικώτατα φάρμα-κα προς θεραπείαν οιασδήποτε παρεκβάσεως.
Αν λοιπόν οι συντάκται του Αλκουρανίου (Κορανίου) εκέκτηντο μικράν δόσιν φρονήσεως, δεν ήθελον περιπέσει εις το ασύγ-γνωστον εκείνο αμάρτημα, το οποίον αργά είτε ογλήγορα θα επιφέρη αναντιρρήτως την εξάλειψιν της οθωμανικής φυλής από του καταλόγου των εθνών!
Πέρα απ΄το στενό χώρο της Καστοριάς και της Μακεδονίας υπάρχει το κυνηγημένο γένος και, σε μια ευρύτερη κλίμακα, η χριστιανοσύνη που δεινοπαθεί. Αλλά η καταπίεση είναι ένα φαινόμενο παραλογισμού. Κάποια στιγμή πρέπει ν΄αποκατα-σταθεί η φυσική τάξη. Έτσι για την ηθική αντίληψη του Ναούμ η επανάσταση δεν σημαίνει τίποτε περισσότερο από μια πράξη δικαιοσύνης και τίποτε λιγότερο απ΄την επαναφορά της «φρόνησης». Εκείνο όμως που έχει σημασία είναι ότι την ίδια λογική μπορεί να συμμερίζεται κι΄ένας Τούρκος αξιωματούχος, ο διοικητής της Καστοριάς στα χρόνια του αγώνα Μεχμέτ μπέης, και, πράγμα αξιοσημείωτο, να εκμυστηρεύεται τις προβλέψεις του στον διευθυντή του Ελληνικού Σχολείου παπα-Θεόφιλο:
{…αλλά δυστυχώς η θέσις σας υπό την εξουσίαν μας (μονό-λογος Μεχμέτ μπέη προς τον παπα-Θεόφιλο) είναι τοιαύτη και ημείς χρώμεθα (κάνουμε χρήση) ταύτης ασπλάγχνως, ασυ-μπαθώς και με θηριωδίαν. Απορείς βεβαίως παπά, ακούων από στόματος Οθωμανού τοσούτον τολμηράς εκφράσεις, αλλά ο Μωάμεθ μάς θέλει δια της θρησκευτικής βίβλου του αυθαιρέτους δεσπότας του κόσμου, καταδιώκτας των φώτων και της παι-δείας, φραγγελωτάς του πνεύματος, αγρίους σπαθοφόρους και θηρία ανήμερα κατά παντός εχθρού ημών. Αι γυναίκες, τα τέκνα σας, υμείς αυτοί (εσείς οι ίδιοι) υπόκεισθε εις παν είδος αθεμιτουργήματος από μέρους ημών.}
{Πως είναι λοιπόν δυνατόν να διαιωνισθή επί της αρχής έθνος, του οποίου η θρησκεία διδάσκει αποκλειστικά δικαιώματα υπέρ των πιστών αυτής και αποστερεί εκ των λοιπών πλασμάτων της Παντοδυναμίας ό,τι αυτός ο Δημιουργός ώρισεν υπέρ αυτών;}Προορώ καθαρώς τα επισυμβησόμενα και την αθλιότητα του γένους μου εις την οποίαν περιήλθεν, ενώ το θρήσκευμά[2] μας ευαγγελίζεται αρχάς όλως αντιθέτως των κανόνων της φύσεως προς άρσιν της υφισταμένης καταστάσεως. Φονεύει ο Οθωμανός Χριστιανόν πολλάκις προς διασκέδασίν του, ουδείς νόμος τον τιμωρεί και η αρχή δεν τον καταδιώκει. Ο Χριστιανός πρέπει να εργάζηται, δια να απολαμβάνη τας απαρχάς των κόπων του ο διοικών αυτόν, ο τον βίον του όλον εν τη ασελγεία, τη μοχθηρία, τη αργία, τη κακοηθεία, τη παραλυσία και τη εσχάτη διαφθορά κυλίων.
Οι εξομολογήσεις του Μεχμέτ μπέη κλείνουν και το κεφάλαιο με τις παιδικές μνήμες της Καστοριάς. Το Σεπτέμβρη του 1822 ο Ναούμ, καλεσμένος απ΄τον αδελφό του Κωνσταντίνο, παίρνει το μακρινό δρόμο, «την καρκινικήν αμαξηλασίαν» της απο-δημίας. Στην πατρίδα οι ορίζοντες φαίνονται κλειστοί: η επανάσταση μαίνεται δίχως σίγουρη έκβαση, η τάξη έχει οριστικά διασαλευθεί και τα οικονομικά του πατρικού σπιτιού δεν παρουσιάζονται ανθηρά. Με τέτοιος όρους μόνη λύση απομένει η ξενιτιά, αυτή η σταθερή και δοκιμασμένη διέξοδος των καστοριανών για αιώνες.
Τινές εκ των εμπόρων και βιομηχάνων συμπολιτών μου, δια να εξασφαλίσωσιν την ζωήν των κατ΄εκείνην την φρικαλέαν εποχήν εκ της μανίας των Αγαρηνών, απεφάσισαν να εγκα-ταλείψωσι τας εστίας των και να μεταβώσιν εις χώραν την ζωήν και την τιμήν του ανθρώπου περί πολλού ποιουμένην. Η από πόλεως είς πόλιν μετάβασις των Χριστιανών, κατ΄εκείνον τον χρόνον, ήτον αυστηρώς απηγορευμένη υπό της εξουσίας, από φόβον μη η μάχιμος νεολαία των Ραγιάδων, εγκαταλείπουσα κρύφα της διαμονής της τον τόπον, μεταβή εις τα τάξεις των υπό τα επαναστατικά όπλα διατελούντων αδελφών των. Αλλ΄η θαυματουργός χρυσή κλείς ηνέωξε τας σιδηράς πύλας της εξουσίας και ούτω δι΄αυτής κατωρθώθη να λάβωμεν διαβατήριον δια Βελιγράδιον της Σερβίας.
[1] Απαρμφ του τρέω► επικό. Επειοί έτρεσαν άλλυδις άλλος (αλλού ο ένας και αλλού ο άλλος), επεί ίδον άνδρα πεσόντα, ΙΛΙΑΔΑ Λ 745. Εκ του τρέω το νεοελληνικό τρέμω, αλλά και το λατινικό terreo= φοβούμαι και εκ του ομηρικού άλλυδις η λέξη αλλοδαπός.
-Έπαινοι των τεθνηκότων υπέρ Σπάρτης και ψόγοι των τρεσάντων -Λυκούργος, Πλούταρχος.
- Γαλάται δε καίτοι άλκιμοι όντες έτρεσαν- Εταιρικοί διάλογοι, Λουκιανός
[2] Η οικογενειακή γενεαλογία ημών αναβαίνει μέχρι των προς πατρός γονέων Δεληκώτζη της οποίας είς (ένας) μόνον επέζησεν γόνος, ο μνησθείς πατήρ μου, ιερεύς του Υψίστου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου